बिपी कोइरालाले नेपालमा प्रजातान्त्रिक समाजवादी राजनैतिक विचार सहित आर्थिक विकासका लागि  महत्त्वपूर्ण परिकल्पना र विचारहरुको जन्माए

बीपी कोइरालाको प्रजातान्त्रिक समाजवादको आर्थिक पाटोलाई स्थानीय सरकारको क्रियाकलापमा  अन्तरघुलन गर्ने  अत्यन्त जरुरी उपायहरु

-रेडियो बडीमालिका ९५.२ मेगाहर्ज

कैलाशमाडौ,बाजुरा- बिपी कोइरालाले नेपालमा प्रजातान्त्रिक समाजवादी राजनैतिक विचार सहित आर्थिक विकासका लागि  महत्त्वपूर्ण परिकल्पना र विचारहरुको जन्माएका छन । बिपी समानतामूलक आर्थिक नीति, कृषि प्रधान अर्थव्यवस्था, औद्योगिक विकास, सामाजिक न्याय, सार्वजनिक सेवाको विस्तार, सहकारी आन्दोलनको पक्षधर थिए ।

बिपी कोइरालाले समाजवादी अर्थव्यवस्थाको पक्षमा काम गरे । उनले धन र संसाधनहरूको वितरणमा समानता कायम गर्न जोड दिदै समान वितरणका लागि समान अवसर र प्रपाप्त उत्पादन प्रणालीले मात्र समान र समतामूलक समाज निर्माण गर्न सकिने विचारको पक्षमा वकालत गरे । बिपीका विचारहरु गरीबी निवारण र आर्थिक असमानता कम गर्ने उद्देश्यमा केन्द्रित भएको देखिन्छ । नेपालको आर्थिक विकासका लागि कृषिलाई प्राथमिकता दिने उनको परिकल्पनाको उच्च मूल्याङ्कन गर्न सकिन्छ । कृषि क्षेत्रलाई आधुनिकीकरण गरी उत्पादकता बढाउने, किसानहरूलाई सहुलियत दिने र ग्रामीण क्षेत्रको विकासमा ध्यान केन्द्रित गर्ने योजना बिपीको थियो । बिपी कोइरालाले नेपालमा औद्योगिक विकासलाई पनि महत्त्व दिएका थिए। बिपी साना तथा मझौला उद्योगहरूको विकास गरेर रोजगारी सिर्जना हुने र आर्थिक वृद्धि हुने विश्वास गर्थे।

 उनले आर्थिक विकासका साथै सामाजिक न्यायलाई पनि महत्त्व दिएका थिए । जात, जाति, लिंग र क्षेत्रीय आधारमा भेदभाव नगरी सबैलाई समान अवसर प्रदान गर्ने बिपीको परिकल्पना थियो । बिपीले शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता सार्वजनिक सेवाहरूको विस्तार गरी जनताको जीवनस्तर उकास्ने परिकल्पान गरे । यसले गर्दा देशको मानव पूँजी विकास हुने र दिगो आर्थिक विकासको आधार बन्ने विश्वास उनको थियो ।बिपी कोइरालाले सहकारी आन्दोलनलाई पनि प्रोत्साहन दिए । सहकारी संस्थाहरूको माध्यमबाट ग्रामीण क्षेत्रमा आर्थिक गतिविधिहरू बढाउने र सामुदायिक विकासलाई प्रवर्धन गर्ने बिपीको उद्देश्य थियो । देशको आर्थिक स्वावलम्बनलाई क्षति नपुग्ने गरी नियन्त्रण गर्ने नीति अपनाएर विदेशी लगानी र प्रविधि हस्तान्तरण गरेर  विदेशी लगानीलाई महत्व दिएर देश समृद्ध गर्न सकिने बिपी तर्क थियो।

बिपी कोइरालाको आर्थिक परिकल्पना प्रजातान्त्रिक समाजवादको आधार हो । उनको आर्थिक परिकल्पनामा समानता, सामाजिक न्याय, र दिगो विकासलाई प्राथमिकता दिइएको छ। बिपी कोइरालाले आफ्नो कार्यालय कोठामा किसानको फोटो राख्नु पर्छ भन्नुभएको मुख्य कारण किसानलाई सम्मान दिनु र उनीहरूको महत्व प्रतिविम्बित गर्नु हो। नेपालको अर्थतन्त्रमा किसानहरूको योगदान महत्वपूर्ण छ, किनभने देशको ठूलो जनसंख्या कृषिमा निर्भर छ। किसानहरूले देशको खाद्य सुरक्षा र आर्थिक विकासमा प्रमुख भूमिका खेल्छ ।

बिपी कोइरालाले किसानको फोटो राखेर  सरकारले किसानहरूको हितलाई प्राथमिकता दिन्छ र उनीहरूको समस्याहरू समाधान गर्न प्रतिबद्ध छ भन्ने सन्देश  दिन खोजेका हुन् । किसानको फोटोलाई उच्च प्राथिमकता दिनुको तात्पर्य किसानहरूप्रति सरकारको संवेदनशीलता देखाएको हो ।  किनभने कृषि क्षेत्रलाई बलियो बनाउनु देशको विकासको लागि आवश्यक भएकोले  नीतिगत रूपमा यस्तो कुरा धेरै महत्वपूर्ण हुन्छ ।

बीपी कोइरालाले नेपालमा आर्थिक विकासका लागि विभिन्न कदम उठाएका थिए। उनको मुख्य ध्यान कृषि विकास, औद्योगिकीकरण, र शिक्षा सुधारमा केन्द्रित थियो। बिपीले कृषि सुधारले कृषिको उत्पादन बढाउन र आधुनिकतम प्रविधि अपनाउन प्रोत्साहन गरे । यसका लागि सिँचाइ, उर्वरक र कृषि तालिमको व्यवस्था गर्न सुझाव दिए  । देशलाई औद्योगिकीकरण बीपी कोइरालाले उद्योग विकासमा पनि जोड दिए। उनले साना र मझौला उद्योगहरूको स्थापना गर्न प्रोत्साहित गर्दै त्यसबाट रोजगारी सिर्जना गर्ने र आर्थिक वृद्धिमा योगदान पुर्याउने योजना अघि सारे । शिक्षाको पहुँच र गुणस्तरमा सुधार ल्याउनका लागि उनले शिक्षा सुधारका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुभयो। शिक्षाको माध्यमबाट मानव संसाधनको विकासमा उनले ध्यान केन्द्रित गरे। त्यसै गरि बीपी कोइरालाको सरकारले आर्थिक योजना र नीतिहरूलाई प्रभावकारी रूपमा लागू गर्ने प्रयास गर्दै  दीर्घकालीन विकासका लागि आधार तयार पारे । उनको कार्यकालमा नेपालले विभिन्न आर्थिक चुनौतीहरूको सामना गरे तापनि उनको स्पष्ट दृष्टिकोण र पहलहरूले नेपालको विकासमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाए। 

 वीपी कोइराला, नेपालका एक प्रमुख राजनीतिक चिन्तक,  नेता, साहित्कार, कृषि, उद्योग, रोजगार, व्यापार, र वैदेशिक कर्जा विषयमा प्रगतिशील धारणा राख्ने नेपाल आमाका समूत हुन । बिपीले कृषि क्षेत्रलाई नेपालको विकासको आधार माने र कृषिमा आधुनिक प्रविधि र सुधार आवश्यकलाई प्राथमिकता दिए । उद्योगको विकासका लागि उनले निजी क्षेत्रको प्रोत्साहन गर्ने पक्षमा थिए र रोजगार सिर्जनामा सरकारी नीतिहरूको भूमिका महत्वपूर्ण मान्न थाले। व्यापारमा पनि स्वतन्त्रता र प्रतिस्पर्धाको महत्त्वलाई जोड दिए । वैदेशिक कर्जाका सम्बन्धमा, कोइरालाले सतर्कता अपनाउन र यसलाई विकासका लागि प्रयोग गर्नुपर्ने बताएको राय दिदै आर्थिक स्थिरता र आत्मनिर्भरता सुनिश्चित गर्न जोड दिए । समग्रमा नेपाललाई आत्मनिर्भर र विकासशील बनाउनका लागि प्रगतिशील र समावेशी नीतिहरूमा बिपीको दृष्टिकोण केन्द्रित थियो ।

वीपीको सिद्धान्तलाई हामीले नेपालका सबै पालिकाहरूमा प्रयोगात्मक अभ्यास गर्नका लागि केही प्रमुख विषयहरूमा जस्तै समुदायको सहभागिता, सहभागितामूलक कार्यशाला, सर्वेक्षण र अभिमत, प्रभावकारी नीति निर्माण, नीति र योजना निमार्ण पुनः प्रयोग र नविनतम प्रविधि, स्थानीय आवश्यकता मूल्यांकन, स्रोत व्यस्थापन, पारदर्शिता र जवाफदेही प्रभाव मूल्यांकन र  अनुगमन र सुधार र समायोजन  र समाजको चौतर्फ विकासमा  गर्न सक्नुपर्दछ । पालिकाहरुले स्थानीय बासिन्दाहरू, व्यवसायीहरू र अन्य सरोकारवालाहरूलाई समेटेर कार्यशालाहरू आयोजना गर्ने र उनीहरूको आवश्यकता र अपेक्षाहरूलाई संबोधन गर्नपर्छ ।  स्थानीय समुदायको विचार र सुझाव संकलन गर्नका लागि सर्वेक्षण गरिनु पर्छ । गाउँ र नगरको विशेषता र आवश्यकताबारे अध्ययन गरेर यसमा शिक्षा, स्वास्थ्य, यातायात, र बासस्थानका विषयहरू सहित प्राप्त गरिएका सुझाव र प्रतिक्रियाहरूको आधारमा नीति र योजनाहरूलाई निर्माण, योजना लागु र कार्यान्पयन गरिनु पर्छ । आर्थिक स्रोतको पहिचान स्थानीय स्रोत र साधनहरूको सही प्रयोग सुनिश्चित गर्नका लागि व्यावसायिक मोडल विकास गर्नुपर्छ। मेरो विचारमा स्वच्छ ऊर्जा र दिगो विकासका लागि स्थानीय स्रोतहरूको उपयोग गर्ने उपायहरू पत्ता लगाएर अनलाइन प्लेटफर्ममार्फत सुझाव र फिडब्याक संकलन गर्ने गरेर  सूचना प्रविधिको प्रयोग गरेर समुदायमा सूचना पहुँचलाई सुधार र सुनिश्चित बनाउनु पर्दछ । पालिकाहरुमा नीति र योजनाहरूको कार्यान्वयनका बारेमा नियमित अपडेट र पारदर्शिता सुनिश्चित गरेर काम गर्नु पर्दछ । पालिकाहरुमा नीति र कार्यक्रमको प्रभावकारिताबारे नियमित मूल्यांकन गर्नुपर्छ। यसमा बासिन्दाहरूको जीवनस्तर र अन्य मापदण्डहरूलाई ध्यान दिदै मूल्याङ्कनका आधारमा नीतिहरूलाई आवश्यकतानुसार समायोजन गर्नुपर्छ।  यिनै विषयहरूमा ध्यान दिएर वीपीको सिद्धान्तलाई गाउँपालिका र नगरपालिकाहरूमा प्रभावकारी तरिकाले प्रयोग गर्न सकिन्छ।

 गाउँघरमा शिक्षा, स्वास्थ्य, उद्यमशीलता र रोजगारका लागि बीपीको सोचलाई अन्तरघुलन गर्न विभिन्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ।  यहाँ केही सुझावहरू प्रस्तुत गरिन्छ ।

5. सहकारी मोडेलको विकास: शिक्षा र उद्यमशीलतालाई जोड्नको लागि सहकारी संस्थाहरूको विकास गर्न सकिन्छ। यसले समुदायमा आपसी सहयोग र आर्थिक वृद्धि  गर्न सहयोग पुग्छ ।
5. प्राविधिक शिक्षा र तालिम: स्थानीय युवा र महिलाहरूलाई प्राविधिक शिक्षा र व्यावसायिक तालिम प्रदान गर्न, जस्तै हस्तशिल्प, कृषि प्रविधि, वा डिजिटल मार्केटिङ, रोजगारको अवसर सिर्जना गर्न सक्छ।
5. स्वास्थ्य शिक्षा: स्वास्थ्यसम्बन्धी कार्यक्रमहरू आयोजना गरेर समुदायलाई स्वस्थ जीवनशैलीको महत्व र रोगको रोकथामका उपायहरूको बारेमा जानकारी गराउन सकिन्छ।
5. उद्यमशीलता कार्यक्रम: स्थानीय उद्यमीहरूलाई समर्थन गर्न तालिम, सेमिनार र कार्यशाला आयोजना गर्नाले व्यवसाय सञ्चालनमा सहयोग पुर्याउँछ। यसले नयाँ व्यवसाय र रोजगारीको सिर्जना गर्छ।
5. नवीनतम प्रविधिको उपयोग: डिजिटल प्लेटफर्महरूको माध्यमबाट शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाहरूको पहुँचमा वृद्धि गर्न सकिन्छ। अनलाइन तालिम र स्वास्थ्य सल्लाहले धेरैलाई लाभ पुर्याउँछ।
5. सामुदायिक संलग्नता: स्थानीय व्यक्तिहरूको सक्रिय सहभागिताबाट कार्यक्रमहरू संचालन गर्दा, उनीहरूको आवश्यकता र चासो अनुसार समाधान खोज्न सकिन्छ।
5. सरकारी र गैरसरकारी सहयोग: सरकारी नीतिहरू र गैरसरकारी संस्थाहरूको सहयोगबाट स्रोत र साधनको उचित व्यवस्थापन गर्न महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
5. वातावरणीय सतर्कता: दिगो विकासका लागि वातावरण संरक्षण र प्राकृतिक संसाधनको सन्तुलित उपयोगमा ध्यान दिनु पर्छ। यी उपायहरू अपनाएर, बीपीको सोचलाई गाउँघरमा प्रभावकारी ढंगले लागू गर्न सकिन्छ।

  बीपी कोइरालाले सामाजिक विकासका लागि समावेशी र समानताको धारणा राखे। उनले शिक्षा, स्वास्थ्य, र आर्थिक समृद्धिको महत्त्वलाई जोड दिनुका साथै समाजका सबै वर्गका लागि अवसर सृजना गर्नुपर्ने कुरामा जोड दिएका थिए। उनले दलित, महिलाहरू, र जनजातिहरू जस्ता marginalized समूहहरूको अधिकार र सशक्तीकरणमा पनि विशेष ध्यान दिनु आवश्यक भएको बताए। समग्रमा, बीपीले सामाजिक न्याय र समृद्धि प्राप्त गर्नका लागि लोकतान्त्रिक प्रक्रियालाई धेरै महत्त्व दिए ।

विपिको आर्थिक विकासको खाकालाई विभिन्न कोणबाट हेर्न सकिन्छ। यहाँ   केहि मुख्य बुँदाहरू उल्खेख गर्न गरिएका छन । बिपीको बिचारमा

• विकासको मापन: आर्थिक विकासलाई सामान्यतया GDP (ग्रस डोमेस्टिक प्रोडक्ट) का आधारमा मापन गरिन्छ, तर यो मात्र आर्थिक क्रियाकलापको सूचक हो। समग्र विकासको लागि सामाजिक, वातावरणीय, र मानव संसाधनका पक्षहरू पनि विचार गर्नुपर्छ।
• संरचनात्मक परिवर्तन: आर्थिक विकास भनेको केवल धनको वृद्धि होइन, यसमा उत्पादन संरचनामा परिवर्तन, उद्योगहरूको विविधीकरण, र सेवा क्षेत्रको विकास पनि समावेश हुन्छ।
• नवीनता र प्राविधिक प्रगति: नयाँ प्राविधिक विकास र नवाचारले उत्पादन र सेवा क्षेत्रमा सुधार ल्याउँछ, जसले विकासमा सहयोग पुर्याउँछ।
• सामाजिक समावेशीता: आर्थिक विकासले सबै वर्गका मानिसहरूलाई फाइदा पुर्याउनु पर्छ। असमानता घटाउनु र सामाजिक न्याय सुनिश्चित गर्नु आवश्यक छ।
• सतत विकास: दीर्घकालीन दृष्टिकोणमा, प्राकृतिक स्रोतहरूको दुरुपयोग नगरी विकास गर्नु महत्त्वपूर्ण छ। यसमा हरित ऊर्जा, रीसाइक्लिंग, र पर्यावरणीय सन्तुलनमा ध्यान दिनुपर्छ।
• नीति र व्यवस्थापन: प्रभावकारी सरकार र नीति बनाउने प्रक्रियाले आर्थिक विकासमा ठूलो भूमिका खेल्छ। यहाँ प्रायः स्थिरता, पारदर्शिता, र प्रशासनिक दक्षता आवश्यक हुन्छ।

विपिका अनुसार यी सबै पक्षहरूलाई ध्यानमा राखेर आर्थिक विकासको खाका विकास गर्न पर्दछ ।

• स्थानीय आवश्यकताको पहिचान: स्थानीय सरकारले समुदायका आवश्यकता र स्रोतहरूको   पहिचान गर्नुपर्छ। यसमा कृषि, उद्योग, सेवा क्षेत्र, र पर्यटन जस्ता क्षेत्रहरूको विश्लेषण गर्न महत्त्वपूर्ण छ।

• साझेदारी र समन्वय: स्थानीय सरकारले निजी क्षेत्र, नागरिक समाज, र अन्य सरोकारवालासँग मिलेर साझेदारी गर्नुपर्छ। यसले विकासका योजनाहरूमा विविधता र समावेशिता ल्याउँछ।
• स्रोतको उपयोग: स्थानीय स्रोत र सामर्थ्यको उपयोग गर्दै, स्थानीय सरकारले विकासका कार्यक्रमहरू लागू गर्न सक्छ। यसले स्थानीय उत्पादन र श्रम शक्ति प्रयोगमा मद्दत पुर्याउँछ।
• सामाजिक कार्यक्रमहरू: आर्थिक विकासको साथै सामाजिक कल्याणका कार्यक्रमहरू पनि सञ्चालन गर्नु आवश्यक छ। शिक्षा, स्वास्थ्य, र सामाजिक सुरक्षामा लगानी गर्नाले दीर्घकालीन विकासमा सहयोग पुर्याउँछ।
• प्राविधिक र नवाचारको प्रोत्साहन: स्थानीय सरकारले नवाचार र प्राविधिक विकासलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ। यसले स्थानीय व्यवसाय र उद्योगमा प्रतिस्पर्धात्मकता वृद्धि गर्दछ।
• पारदर्शिता र उत्तरदायित्व: आर्थिक विकासका योजनाहरू पारदर्शी र उत्तरदायी हुनुपर्छ। यसले नागरिकको विश्वास जित्न र समुदायमा सक्रिय सहभागिता बढाउन मद्दत गर्दछ।
• सतत विकासको रणनीति: दीर्घकालीन र सतत विकासका लागि योजनाहरू बनाउनुपर्छ। प्राकृतिक स्रोतहरूको संरक्षण र पर्यावरणीय प्रभावलाई विचार गर्नु आवश्यक छ।

यसरी स्थानीय सरकारले विपिको आर्थिक विकासको ढाँचालाई प्रभावकारी रूपमा उपयोग गरेर समृद्धि र विकासका लक्ष्यहरू हासिल गर्न सक्छ। विपिको आर्थिक विकासको ढाँचा स्थानीय सरकारले उपयोग गर्दा धेरै चाँडो विकास हुनेछ । मेरो विचारमा विपिको सोचको समाजवादी रूपान्तरण गर्न वडा स्तरमा नमुना गाउँ छ्नोट गर्नका लागि तलका केहि चरणहरूमा विचार गर्न सकिन्छ:

छ्नोट प्रक्रिया:

• समुदायको संलग्नता:
  • स्थानीय समुदायका सदस्यहरूलाई संलग्न गराउने। उनीहरूको विचार र आवश्यकता बुझ्न महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
• मूल्याङ्कन मापदण्ड:
  • नमुना गाउँको लागि आवश्यक मापदण्डहरू तय गर्न सकिन्छ, जस्तै : शैक्षिक स्तर, स्वास्थ्य सेवा, आर्थिक गतिविधि, प्राकृतिक स्रोतहरूको प्रबंधन आदि।
• गाउँहरूको अध्ययन:
  • विभिन्न गाउँहरूको सामाजिक र आर्थिक स्थिति, शैक्षिक र स्वास्थ्य सूचकांकको अध्ययन गरेर यसमा सर्भेक्षण र तथ्यांक सङ्कलन गरेर त्यहि अनुसार योजना निर्माण गर्नु पर्दछ।
• पारस्परिक सहयोग:
  • स्थानीय सरकार र गैरसरकारी संस्थाहरूको सहयोगमा गाउँहरूको छनोट प्रक्रिया गर्न महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

प्रयोगात्मक अभ्यास सुरू गर्न:

• पायलट परियोजना:
  • चयन गरिएको गाउँमा पायलट परियोजनाको रूपमा प्रयोगात्मक अभ्यास सुरू गर्नु पर्दछ र त्यसमा स्थानीय स्रोतहरू र समुदायका सदस्यहरूको सक्रिय संलग्नता गरिनु पर्छ।
• शिक्षा र सचेतना कार्यक्रम:
  • गाउँका सदस्यहरूलाई समाजवादी सिद्धान्त र विपिको सोचका बारेमा शिक्षा दिने कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु पर्छ।
• स्रोतको व्यवस्थापन:
  • स्थानीय प्राकृतिक स्रोतहरूको दिगो व्यवस्थापनको लागि उपायहरू अपनाएर जस्तै जल, माटो र वन्यजन्तु संरक्षण गरेर दिगो विकास गर्न सकिन्छ ।
• सामाजिक उद्यमशिलता :
  • स्थानीय आर्थिक गतिविधिहरूलाई प्रवर्द्धन गर्ने र सहकारी संस्थाहरूको स्थापना गर्ने योजना बनाउन जोड दिने गर्नु पर्छ।
• निरन्तर मूल्याङ्कन:
  • प्रयोगात्मक अभ्यासको प्रभावकारिता मापन गर्न निरन्तर मूल्याङ्कन गर्न र आवश्यक परिमार्जन गर्न गर्ने ।

यस प्रक्रियामा स्थानीय संस्कृति र समुदायका विशेषताहरूलाई ध्यानमा राख्न महत्त्वपूर्ण हुन्छ भनेर विपीले जोड दिएका छन । यसले समाजवादी रूपान्तरणको आधारमा सहकार्य र समानता बढाउनमा मद्दत पुर्याउँछ।

विपिको  समाजवादी रूपान्तरण गर्न वडा स्तरमा नमुना गाउँ निर्माण स्थानीय स्रोत र समुदायको सक्रिय भागीदारीमा आधारित विकासको सिद्धान्त हो।  यस सिद्धान्तलाई अनुसरण गर्नका लागि कृषि, शिक्षा, स्वास्थ्य, ऊर्जा र स्थानीय उद्यमशीलता विकासका निम्नलिखित कुराहरू गरिनु पर्ने हुन्छ:

• कृषि:

5. स्थानीय र प्रविधिमैत्री कृषि प्रविधिहरूको प्रयोग गरिनु।
5. किसानहरूको सञ्जाल र सहकारी गठन गर्न encouragement गर्नु।
5. कृषि उत्पादनको विविधीकरण र बजार पहुँचमा सुधार।

• शिक्षा:
  5. स्थानीय भाषा र सन्दर्भमा शिक्षा प्रणालीको विकास।
  5. व्यावसायिक र प्राविधिक शिक्षामा ध्यान दिनु।
  5. समुदायको सहभागिता र सहकार्यमा आधारित कार्यक्रमहरू।
• स्वास्थ्य:
  5. स्थानीय स्वास्थ्य सेवाको पहुँचमा सुधार।
  5. समुदायको स्वास्थ्य शिक्षा र सचेतना बढाउन कार्यक्रमहरू।
  5. प्राथमिक स्वास्थ्य सेवाहरूको लागि स्थानीय स्रोतको प्रयोग।
• ऊर्जा:
  5. नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूको प्रवर्द्धन, जस्तै सौर्य ऊर्जा र पवन ऊर्जा।
  5. ऊर्जा बचत र प्रभावकारी प्रयोगका लागि समुदायमा शिक्षा र साक्षरता।
  5. स्थानीय स्तरमा ऊर्जा उत्पादन र वितरणमा सहभागिता।
• स्थानीय उद्यमशीलता:
  5. स्थानीय स्रोत र क्षमता अनुसार व्यवसायिक अवसरहरूको पहिचान।
  5. उद्यमशीलता प्रशिक्षण र मार्गदर्शन कार्यक्रमहरूको आयोजना।
  5. सहकारी र स्थानीय उद्योगहरूको विकासमा सहयोग।

यी सबै गतिविधिहरूले विपिको सिद्धान्तअनुसार विकासमा समुदायको सक्रिय सहभागिता र स्थानीय स्रोतको अधिकतम उपयोगमा केन्द्रित रहने हुन्छन। विपिले भने जस्तै कृषि, शिक्षा, स्वास्थ्य, ऊर्जा र स्थानीय उद्यमशीलता विकासका लागि केही मुख्य तत्वहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यसका लागि निम्नलिखित उपायहरू अपनाउन सकिन्छ:

१ संसाधनको अधिकतम उपयोग: स्थानीय स्रोत र सामाग्रीहरूको प्रयोग गर्दै उत्पादन र सेवाहरूमा सुधार गर्न।

• सामुदायिक सहभागिता: स्थानीय जनतालाई निर्णय प्रक्रियामा समावेश गरेर उनीहरूको आवश्यकताहरूलाई प्राथमिकता दिन।
• शिक्षा र तालिम: कृषि, स्वास्थ्य र व्यवसायमा सिप विकासको लागि तालिम कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न।
• प्रविधिको प्रयोग: आधुनिक प्रविधिहरूको प्रयोग गरेर उत्पादन र सेवाहरूको गुणस्तर वृद्धि गर्न।
• सतत विकास: दीगो र वातावरण अनुकूल अभ्यासहरूलाई अपनाउनु, जस्तै जैविक खेती र नवीकरणीय ऊर्जा।
• स्वास्थ्य सेवा प्रवाह: स्वास्थ्य सेवाहरूको पहुँच बढाउन र स्थानीय स्तरमा स्वास्थ्य जागरूकता कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न।
• सहयोग र साझेदारी: स्थानीय सरकार, गैर-सरकारी संस्थाहरू र निजी क्षेत्रसँग सहकार्य गरेर विकासका पहलहरूलाई प्रोत्साहन गर्नु। यी उपायहरू अपनाएर विपिको सिद्धान्तअनुसार कृषि, शिक्षा, स्वास्थ्य, ऊर्जा र स्थानीय उद्यमशीलता विकासमा योगदान गर्न सकिन्छ।   बिपिले परिकल्पना गरे अनुसारको समाज निर्माण प्रक्रिया थालनी गर्ने विषयमा पालिकामा सुरू गरिएका गतिविधिहरू विभिन्न कारकहरूमा निर्भर गर्दछन। पालिकामा विविध गतिविधिहरूमा संचालन गर्न बजेट प्रयाप्त छैन । तै पनि जति उपलब्ध छ त्यसैमा पनि जनसहभागिता, सामाजिक न्याय, समानता र समृद्धिका लागि योजनाहरू समावेश गर्न सकिन्छ।

पालिकाहरुमा  यि प्रक्रिया अझै सुरू भएको छैन ।  संसाधनको कमी, जनचेतनाको अभाव, राजनीतिक अस्थिरता र अन्य प्राथमिकताहरूको केन्द्रित हुन गए पछि विपीको विचार लागु हुन सकेन भन्ने मलाई महशुस भएको छ । समाजका विभिन्न वर्ग र समूहहरूसँगको सहकार्य र संवादको कमीले पनि  कार्यक्रम बनेनन । बने पनि लागु हुन सकेनन । लागु भए पनि ढिलाइ हुन र कार्यान्वयन प्रभावकारी रुपमा हुन सकेन ।

बिपिको समाजवाद अनुसार प्रयोग गर्दा हामीले झेलीरहेका   केही प्रमुख कठिनाइहरू हुन सक्छन्, जस्तै:

• आर्थिक असमानता: समाजवादी प्रणालीमा सम्पत्ति र स्रोतहरूको समान वितरणमा ध्यान केन्द्रित गरिन्छ, तर यसले केही व्यक्तिहरूलाई आर्थिक रूपमा कमजोर बनाउन सक्छ।
• श्रमको प्रेरणा: यदि सबैलाई समान पारिश्रमिक दिइन्छ भने व्यक्तिहरूको काम गर्न प्रेरणा कम हुन सक्छ, जसले उत्पादनमा कमी ल्याउन सक्छ।
• सरकारी नियन्त्रण: अधिकतम सरकारी नियन्त्रणले व्यक्तिगत स्वतन्त्रता सीमित गर्न सक्छ, जसले बिपिको सिद्धान्तसँग बाझिन सक्छ।
• अनुत्पादकता: सामाजिक सेवाहरूमा अत्यधिक निर्भरता गर्दा, काम गर्न इच्छा र प्रतिस्पर्धा कम हुन सक्छ, जसले आर्थिक विकासमा बाधा पुर्याउन सक्छ।
• राजनीतिक चुनौतीहरू: समाजवादको कार्यान्वयनमा राजनीतिक स्थिरता आवश्यक छ, तर यदि राजनीतिक मतभेदहरू छन् भने यसले कार्यान्वयनमा कठिनाइ पुर्याउन सक्छ।

यी कठिनाइहरू समाधान गर्न प्रोत्साहन प्रणालीहरू र सन्तुलित नीतिहरू र उपायहरू अवलम्बन गर्न सकिन्छ । किसानहरूको भलाईका लागि विभिन्न नीति र कार्यक्रमहरू अवलम्बन गर्नु अत्यावश्यक छ।   यहाँ केहि प्रमुख नीतिहरू र कार्यक्रमहरूको सूची प्रस्तुत गरिएको, जसले किसानहरूको जीवनस्तर सुधार गर्न मद्दत पुर्याउन सक्छ भन्ने मलाई लागेको छ ।

• कृषि अनुदान कार्यक्रम: किसानहरूलाई बीउ, मल, र अन्य कृषि सामग्रीको लागि अनुदान उपलब्ध गराउने।
• कृषि सहकारी संस्थाहरूको प्रवर्धन: किसानहरूको सामूहिक कार्य र उत्पादन सुधार गर्नका लागि सहकारी संस्थाहरूको गठन र विकासमा सहयोग गर्ने।
• सस्तो कर्जा सुविधा: कृषकलाई सस्तो ब्याजदरमा कर्जा उपलब्ध गरेर किसानहरूले आफ्ना कृषि कार्यमा लगानी गर्न सक्दछन।
• प्रविधि र तालिम: आधुनिक खेतीका प्रविधिहरू र प्राविधिक तालिमको व्यवस्था, जसले किसानको उत्पादन वृद्धि गर्न मद्दत गर्दछ।
• मार्केटिङ र बिक्री सहायता: किसानहरूको उत्पादनको उचित बजार र मूल्य निर्धारणमा सहयोग गर्ने योजना संचालन गरेर।

पालिकाहरु निम्न अनुसारका भावि योजना निर्माण गरेर विपी चिन्तन लागु गर्न सकिन्छ । पालिकाहरुले विविध किसान केन्द्रित कार्यक्रम बनाएर  अघि बढ्नु पर्दछ ।जस्तै

• कृषि अनुसन्धान र विकास: नयाँ प्रजाति र प्राविधिक विकासमा ध्यान केन्द्रित गर्ने।
• जलवायु परिवर्तन अनुकूलन योजना: जलवायु परिवर्तनका प्रभावहरूलाई कम गर्न र अनुकूलन गर्नका लागि कार्यक्रमहरू।
• कृषि डिजिटलाइजेशन: कृषकलाई अनलाइन प्लेटफर्ममार्फत सिधै बजारमा उत्पादित सामान बेच्न सहयोग गर्ने।
• कृषि बीमा योजना: प्राकृतिक विपत्तिबाट प्रभावित किसानहरूको लागि बीमा योजनाहरू लागू गर्ने। अनुभव र सिकाइ गर्दै नेपाली किसानको आवश्यकता पुरा हुने गरि कार्यक्रम तयार गरिनु पर्छ ।किसानहरूको सहयोग र सहभागीता महत्त्वपूर्ण छ। कार्यक्रमहरू तयार गर्दा किसानहरूको विचार र आवश्यकताहरूलाई समावेश गर्नु आवश्यक छ। कृषिमा नयाँ प्रविधिहरू अपनाउँदा उनीहरूको बुझाइ र तालिममा पनि ध्यान दिनु पर्ने हुन्छ। www.radiobadimalika.com.np/[email protected]

नेपाली सेनाको परिचय

नेपाली सेना नेपालको राष्ट्रिय सेना हो। वि .सिं. १८१९ मा बडामहाराजधिराज पृथ्वी नारायण शाहबाट नेपाल एकिकरणको क्रमसगँगै ५ वटा कम्पनीहरु खडा गरी

नेपाली सेनाको गौरवमय इतिहास

नेपाली सेनाको गौरवमय इतिहास डा. प्रेमसिंह बस्न्यात मलाउ किल्ला  । यहाँ डेभिड अक्टरलोनीको नेतृत्वमा युद्ध भएको थियो । यही किल्ला नजिक सरदार भक्ति

महालय-सोह्र श्राद्ध: भ्रम र यथार्थ

महालय-सोह्र श्राद्ध: भ्रम र यथार्थ प्रेमनारायण भुसाल सनातन पद्धतिमा मातापिता र गुरुलाई निकै आदर गरिन्छ। पितृको सेवा गर्नु, सन्तानको परम् कर्तव्य